Đại biểu băn khoăn khi chuyển đổi đất rừng phòng hộ làm dự án hồ chứa nước

Sáng 2/11, Quốc hội thảo luận tại tổ về chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác để thực hiện dự án hồ chứa nước sông Than (Ninh Thuận) và Bản Mồng (Nghệ An).

Chuyển đổi hơn 1000 ha rừng để thực hiện dự án

Báo cáo của Chính phủ do Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường (thừa uỷ quyền của Thủ tướng Chính phủ) trình bày cho biết, dự án hồ chứa nước Sông Than được Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Thuận phê duyệt lần đầu tại Quyết định số 971/QĐ-UBND ngày 14/5/2010 với tổng mức đầu tư 716,587 tỉ đồng; diện tích sử dụng đất 801,15 ha nhưng dự án phải tạm dừng do khó khăn về nguồn vốn. Năm 2016, do tình hình hạn hán xảy ra nghiêm trọng, nhu cầu cấp bách của việc chống hạn, dự án được đưa vào bố trí kế hoạch vốn trái phiếu Chính phủ giai đoạn 2017-2020. Năm 2017, tỉnh Ninh Thuận phê duyệt điều chỉnh dự án đầu tư với tổng mức đầu tư 855 tỉ đồng.

Mục tiêu của dự án: Cấp nước tưới cho 4.500 ha đất canh tác; cấp nước sinh hoạt cho khoảng 20.000 hộ dân vùng hạ lưu, cấp 24 triệu m3/năm cho các ngành kinh tế khác; cấp nước bổ sung cho các hồ chứa nước Lanh Ra, Tà Ranh và Bầu Zôn, cắt giảm lũ cho khu vực hạ du và tình trạng ngập úng. Dự án được khởi công xây dựng vào tháng 7/2018 đến nay đã triển khai xây dựng được khoảng 35% khối lượng công việc.

Tương tự, dự án hồ chứa nước Bản Mồng (Nghệ An) được Thủ tướng Chính phủ cho phép đầu tư tại Văn bản số 154/TTg-NN ngày 20/01/2006; Bộ NN&PTNT phê duyệt dự án đầu tư năm 2009 và được khởi công năm 2010 nhưng đến năm 2011 dự án tạm dừng do Chỉ thị số 1792/CT-TTg. Năm 2017, dự án được bố trí vốn trở lại trong trung hạn 2016-2020 để tiếp tục thực hiện và được Chính phủ cho phép phân kỳ đầu tư thành 2 giai đoạn. Giai đoạn I với tổng mức đầu tư là 4.455 tỉ đồng (vốn trái phiếu Chính phủ: 3.744 tỉ đồng; vốn doanh nghiệp: 711 tỉ đồng).

Mục tiêu của dự án là cấp nước cho sản xuất nông nghiệp (tưới 18.871 ha), cấp nước cho công nghiệp, dân sinh; bổ sung nước về mùa kiệt cho sông Cả với lưu lượng 22 m3/s và cho 2 hệ thống thủy lợi lớn ở hạ du là Nam và Bắc Nghệ An; kết hợp phát điện (45MW); tích nước phòng lũ, giảm lũ cho hạ du sông Hiếu; phục vụ phát triển công nghiệp, du lịch.

Đến nay, dự án đã triển khai xây dựng được khoảng 90% khối lượng công việc; lũy kế giải ngân đến nay đạt 83% và dự kiến đến cuối năm 2020 cơ bản hoàn thành giai đoạn I.

Tuy nhiên, theo báo cáo của Chính phủ hiện nay cả hai dự án đều chậm tiến độ vì nhiều nguyên nhân, trong đó có quy định về việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng, trong khi đó vấn đề này thuộc thẩm quyền của Quốc hội. Chính vì vậy, Chính phủ đề nghị Quốc hội xem xét, quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng 431,76 ha rừng tại Ninh Thuận; và 1.131,22 ha đất rừng trên địa bàn hai tỉnh Nghệ An (544,77 ha) và Thanh Hóa (586,45 ha) để thực hiện hai dự án nêu trên.

Vẫn còn nhiều băn khoăn

Sau khi nghe báo cáo về chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng để thực hiện hai dự án hồ chứa nước này, ông Phan Xuân Dũng - Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đã trình bày báo cáo thẩm tra cho biết, theo khảo sát thực tế và báo cáo tại các địa phương, các tỉnh đều thực hiện tốt công tác trồng rừng, có tỉ lệ che phủ rừng cao. Diện tích rừng phải chuyển đổi để thực hiện dự án đều là những diện tích bắt buộc phải chuyển đổi để bảo đảm hiệu quả công trình. Theo đánh giá của cơ quan chức năng, chất lượng các diện rừng phải chuyển đổi đều là rừng nghèo, nghèo kiệt.

“Tuy nhiên, đối với Dự án Hồ chứa nước sông Than, tỉnh Ninh Thuận, cần giải thích rõ thêm về tính tối ưu của việc điều chỉnh, nâng dung tích hồ chứa. Với hồ chứa nước Bản Mồng, cần lưu ý sau khi được Quốc hội quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng thì cần cập nhật báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án”, ông Phan Xuân Dũng nhấn mạnh.

Cụ thể, Chính phủ đề nghị Quốc hội xem xét quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng hơn 1.100 ha đất rừng bao gồm cả rừng phòng hộ, rừng sản xuất để thực hiện Dự án hồ chứa nước Bản Mồng. Hiện nay, tỉnh Thanh Hóa đang vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng, tái định cư cho người dân thuộc khu vực bị ảnh hưởng. Trong khi đó, việc giải ngân chậm khiến tiến độ thực hiện bị chậm.

Đại biểu Mai Sĩ Diễn (Đoàn Thanh Hóa) cho rằng, thủ tục pháp lý Thủ tướng phải phê duyệt quy hoạch, sau đó là nguồn kinh phí để địa phương thực hiện. Theo đại biểu Sĩ Diễn, trước đây dự án có đánh giá tác động môi trường nhưng tới nay đã có điều chỉnh diện tích rừng thay đổi. Theo đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường phải bổ sung đánh giá tác động môi trường.

Nhiều ý kiến đại biểu cũng cho rằng, việc xây dựng phương án cần đề cập cụ thể hơn về đánh giá tác động môi trường liên quan tới dự án Dự án Hồ chứa nước sông Than và Dự án Hồ chứa nước Bản Mồng. Việc phải giải phóng mặt bằng với rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ sẽ ảnh hưởng lớn tới phương án phòng chống lũ hay không? Thực tế vừa qua là trận lũ lụt lịch sử ở miền Trung đã mang lại nhiều tiêu cực, ảnh hưởng tới đời sống người dân.

Đại biểu Tô Văn Tám (Đoàn Kon Tum) nhấn mạnh: “Cần làm rõ thêm việc lấy rừng phòng hộ có tác động gì? Khi lấy diện tích lớn rừng phòng hộ, đầu nguồn sẽ có ảnh hưởng gì tới phòng chống lũ, điều tiết lũ? Dự án thường trình ra báo cáo rất đầy đủ nhưng khi vận hành thì lại có vấn đề xảy ra”.

Đại biểu Vương Đình Huệ (Đoàn Hà Nội) đề nghị tiếp tục rà soát tất cả các dự án hồ chứa nước chứ không chỉ hai dự án này, không để tình trạng vướng về tác động môi trường nên dự án bị chậm tiến độ, gây lãng phí ngân sách.

Còn theo ý kiến đại biểu Vũ Thị Lưu Mai (Đoàn Hà Nội), Dự án Hồ chứa nước Bản Mồng có nhiều hạng mục dậm chân tại chỗ 10 năm qua. Đã có phương án thay thế rừng tự nhiên bằng rừng trồng, song nếu không có phương án cụ thể về bảo vệ môi trường thì vẫn còn nhiều điểm chưa thuyết phục.

“Cá nhân tôi băn khoăn về cái gọi là “thay thế” bởi vì trên thực tế thì sẽ không thể thay thế được. Rừng tự nhiên có những đặc điểm mà rừng trồng không bao giờ có được, đó là khả năng giữ nước, giữ đất và bảo vệ môi trường. Nếu như chúng ta chưa làm rõ rõ tính khả thi, nếu như phải bấm nút thông qua 2 dự án này thì tôi vẫn còn băn khoăn”, đại biểu Lưu Mai nói.

Hà Lan