Cuộc chiến chống tác hại thuốc lá: Hiểu rõ về vị trí của từng loại trên chuỗi nguy cơ

Khái niệm “chuỗi nguy cơ” đã được đề xuất xem như khung hướng dẫn cho các nỗ lực kiểm soát thuốc lá hiện nay (xem biểu đồ). Cơ sở khoa học về chuỗi nguy cơ của các sản phẩm thuốc lá khác nhau được xây dựng dựa trên nguyên lý rằng, tác nhân chính gây hại từ hành vi hút thuốc chính là những hóa chất độc hại sản sinh qua quá trình đốt cháy.

Về chuỗi nguy cơ này, WHO nhận định rằng: “Trong đó, sản phẩm cung cấp nicotin gây hại nhất chính là thuốc lá điếu đốt cháy”. Điều này được lý giải bởi phản ứng đốt cháy diễn ra khi đốt một điếu thuốc lá. Khi đó, ở đầu cháy của thuốc lá, với nhiệt độ của nguyên liệu thuốc lá lên đến khoảng 600°C (hơn 800°C ở đầu cháy mỗi khi người hút thực hiện động tác rít hơi). Nhiệt độ tỏa ra từ quá trình đốt cháy phân giải những thành phần có trong nguyên liệu thuốc lá, tạo ra khói thuốc và tàn thuốc. Khói thuốc lá điếu chứa hơn 6.000 chất hóa học, trong số đó có những chất đã được nhận định bởi các cơ quan y tế công cộng là có khả năng gây ra những bệnh liên quan đến hút thuốc lá như ung thư phổi, các bệnh lý tim mạch và khí phế thũng.

Bên cạnh thuốc lá điếu đốt cháy, hiện nay trên thế giới xuất hiện nhiều sản phẩm giảm thiểu tác hại thuốc lá khác nhau như snus (thuốc lá ngậm của Thụy Điển), các liệu pháp thay thế nicotin (NRT), các sản phẩm cung cấp nicotin bằng thiết bị điện mà phổ biến nhất là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Trên chuỗi nguy cơ, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới ở vị trí nguy cơ thấp hơn so với thuốc lá điếu đốt cháy. Trong đó, đến thời điểm hiện tại, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới được biết đến nhiều nhất là thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử và thuốc lá ngậm snus.

Hiện nay, nhiều người vẫn nhầm tưởng thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử là một vì chúng đều là thuốc lá thế hệ mới, và đều chứa nicotin. Thực tế, hai loại sản phẩm này hoàn toàn khác biệt.

Chuỗi nguy cơ của các sản phẩm thuốc lá và sản phẩm giảm thiểu tác hại thuốc lá

Thuốc lá làm nóng làm nóng nguyên liệu thuốc lá bằng một lưỡi kim loại mỏng. Nguyên liệu thuốc lá được đảm bảo làm nóng đến nhiệt độ không vượt quá 350°C, do đó, không diễn ra quá trình đốt cháy nguyên liệu thuốc lá cũng như không tạo ra khói thuốc và tàn thuốc. Khác với thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng không làm nóng dung dịch chứa nicotin có mùi hương. Vì thuốc lá làm nóng được nhìn nhận là một sản phẩm thuốc lá (không như thuốc lá điện tử) nên để được thương mại hóa ở thị trường Hoa Kỳ, sản phẩm cần được chứng minh là ít tác hại hơn so với thuốc lá điếu đốt cháy. Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) có trách nhiệm kiểm duyệt các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới trước khi cho phép đưa vào thị trường dựa trên quá trình phân tích những nghiên cứu liên quan cho thấy sự giảm bớt tác hại so với thuốc lá điếu đốt cháy. Vào tháng 7/2020, cơ quan này đã cho phép một hệ thống làm nóng thuốc lá được kinh doanh dưới hình thức sản phẩm thuốc lá điều chỉnh nguy cơ (Modified Risk Tobacco Products - MRTP) với thông tin “giảm thiểu phơi nhiễm” của cơ thể với chất độc hại. Đây là sản phẩm thuốc lá làm nóng đầu tiên nhận được chấp thuận của FDA, cho phép kinh doanh với thông tin “giảm thiểu phơi nhiễm” (của cơ thể với chất độc hại). Chấp thuận này cho phép kinh doanh một sản phẩm do sản phẩm đó chứa hàm lượng một chất thấp hơn hoặc sản phẩm cho thấy sự giảm tiếp xúc với một chất xác định hoặc không chứa chất đó. Quyết định này của FDA được kỳ vọng sẽ mang lại lợi ích cho sức khỏe của người dân nói chung.

Khác với thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử không có nguyên liệu thuốc lá. Thuốc lá điện tử được thiết kế để cung cấp nicotin mà không tạo ra khói thuốc lá bằng cách làm nóng dung dịch chứa nicotin và có mùi hương. Thành phần cấu tạo chính của thuốc lá điện tử bao gồm pin, ngăn chứa chất lỏng điện tử và đầu đốt nơi chất lỏng điện tử được chuyển thành hơi. Xét về cấu tạo, thuốc lá điện tử gồm hai loại: hệ thống đóng kín, được nạp sẵn chất lỏng điện tử; và hệ thống mở, cho phép người dùng tự nạp chất lỏng điện tử theo cách thủ công. Vấn nạn được nhiều người biết đến về các bệnh tổn thương phổi do sử dụng thuốc lá điện tử (EVALI) vào 2019 là do hệ thống mở gây nên. Vấn nạn này đã nhấn mạnh đến tính nhạy cảm của các sản phẩm thuốc lá điện tử, gây ra bởi sự tự ý thay đổi trái phép các thiết bị và phụ kiện (bao gồm pin, ngăn chứa chất lỏng điện tử và đầu đốt), cũng như chất lỏng điện tử (chẳng hạn như nồng độ nicotin, tinh dầu, hương liệu). Trên thực tế, đã có những cửa hàng thuốc lá điện tử tự ý trộn lẫn các loại chất lỏng điện tử hoặc tự ý chỉnh sửa sản phẩm. Do đó, FDA Hoa Kỳ đã ban hành các hướng dẫn nhằm mở rộng các quy định về sản xuất đến cấp độ bán lẻ đối với thuốc lá điện tử3. Với sự sẵn có của nhiều mùi hương cũng như hàm lượng nicotin có thể điều chỉnh được, thuốc lá điện tử cũng làm dấy lên lo ngại về sự thu hút đối với thanh thiếu niên.

Không thể phủ nhận rằng tất cả các sản phẩm thuốc lá đều có những tác động nhất định đối với sức khỏe, nhưng mỗi loại thuốc lá khác nhau về bản chất có vị trí riêng trên chuỗi nguy cơ nên khác nhau về mức độ nguy cơ đối với người dùng.

Trên cơ sở đó, mỗi quốc gia cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý với các biện pháp quản lý cụ thể cho từng loại thuốc lá khác nhau nằm trên chuỗi nguy cơ khác nhau đối với sức khỏe người dùng nhằm giúp cuộc chiến chống tác hại khói thuốc trên toàn cầu hiệu quả, thực tế và toàn diện hơn.