Nga "nhóm lửa giận" ở Idlib nhưng Thổ Nhĩ Kỳ quyết "rửa hận" đến cùng?

Nga vừa có cuộc tấn công mang động thái dằn mặt Thổ Nhĩ Kỳ ở Idlib.

Lý do Nga tấn công

Nga và Thổ Nhĩ Kỳ giờ đây giống như hai mặt của đồng tiền. Cả hai đều tham gia vào một số cuộc xung đột tâm điểm đang diễn ra trên thế giới, bao gồm ở Libya, Caucasus và Syria. Nga-Thổ là những thế lực dẫn đầu, ủng hộ các phe đối lập với hy vọng mở rộng sự hiện diện quân sự và phạm vi chính trị của mình ở Trung Đông và Địa Trung Hải.

Mặc dù cả hai quốc gia đang nắm giữ vai trò quan trọng trong các cuộc chiến nói trên, hiếm khi công chúng thấy họ đối đầu trực tiếp. Nhưng tình hình đã thay đổi khi một cuộc không kích của Nga đã tiêu diệt hàng chục tay súng nổi dậy do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn ở tây bắc Syria hồi đầu tuần, đánh dấu bước leo thang đáng kể.

Các nhà quan sát cho rằng cuộc tấn công ở Jabal al-Dweila, nhằm vào trại huấn luyện quân sự của Failaq al-Sham - một trong những nhóm vũ trang lớn nhất do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn trong khu vực - là một "thông điệp" đối với Ankara.

Với tư cách là nhóm ủy nhiệm thân cận nhất của Thổ Nhĩ Kỳ tại tỉnh Idlib, đây “không phải là một cuộc tấn công của Nga vào phe đối lập Syria mà nó là một đòn tấn công trực tiếp – cũng như gửi thông điệp tới - Thổ Nhĩ Kỳ”, Charles Lister, Giám đốc Viện Trung Đông có trụ sở tại Mỹ, nói với Al Jazeera.

Với "quy mô lớn" của cuộc tấn công khiến ít nhất 35 chiến binh thiệt mạng và hơn 50 người bị thương, Lister cho rằng tiềm năng về địa chính trị rộng mở hơn đã thúc đẩy Nga thực hiện động thái này.

Mặc dù Nga - đồng minh của chính quyền Tổng thống Syria Bashar al-Assad - và Thổ Nhĩ Kỳ đã có với nhau lệnh ngừng bắn mong manh ở Idlib, vốn được thiết lập từ tháng 3 năm nay, nhưng sự leo thang mới nhất cho thấy những dấu hiệu căng thẳng liên quan đến việc Thổ Nhĩ Kỳ tham gia vào nhiều trận chiến khác nhau.

Đáng chú ý nhất là ở Caucasus, nơi Ankara tuyên bố ủng hộ Azerbaijan trong cuộc chiến chống lại Armenia ở khu vực Nagorno-Karabakh.

Moscow vốn là đồng minh với Armenia, đã lên tiếng bày tỏ sự thất vọng trước các thông tin cho rằng lính đánh thuê Syria đã được cử đến chiến đấu cùng với các lực lượng Azerbaijan.

Và tại Libya, hàng nghìn chiến binh Syria cũng được Thổ Nhĩ Kỳ cử đến để sát cánh cùng lực lượng của Chính phủ Hiệp định quốc gia (GNA) ở Tripoli.

Các nhóm cực đoan ở Idlib

Chuyên gia Thổ Nhĩ Kỳ Semih Idiz đồng ý rằng, thời điểm thực hiện cuộc không kích của Nga là "quan trọng" vì đây là lúc Ankara đang "hoạt động mạnh mẽ" ở Trung Đông và Caucasus.

“Căng thẳng Armenia- Azerbaijan là một vấn đề đặc biệt nhạy cảm vì nó đang xảy ra ở nơi mà Moscow tin rằng là sân sau và phạm vi ảnh hưởng của họ”, Idiz nói với Al Jazeera.

Nhưng Idiz cho biết, các lý do khác có thể dẫn đến cuộc tấn công, chẳng hạn như việc Ankara không thể giải quyết vấn đề các nhóm chiến binh ở Idlib mà Moscow cho đó là các nhóm cực đoan.

Các cuộc tấn công ở Idlib vẫn liên tục được ghi nhận bất chấp lệnh ngừng bắn.

Liên minh Mặt trận Giải phóng Quốc gia do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn bao gồm 11 phe thuộc Quân đội Syria Tự do (FSA) đều do Ankara hỗ trợ. Nhưng liên minh này không bao gồm Hay'et Tahrir al-Sham (HTS), từng là một nhánh của al-Qaeda hiện đang kiểm soát các vùng rộng lớn của tỉnh.

Khi thỏa thuận Idlib đầu tiên được Nga và Thổ Nhĩ Kỳ ký vào năm 2017, một điều kiện chính mà Moscow đặt ra là Ankara phải giải thể HTS. Nga thường sử dụng sự hiện diện của HTS làm lý do để tấn công Idlib.

Nhưng Thổ Nhĩ Kỳ vẫn chưa loại bỏ nhóm vũ trang này vì họ không thể hoặc không muốn. "Cuộc tấn công mới nhất này là cách để Nga nói rằng thời gian sắp hết - hoặc đã hết", chuyên gia Idiz nói.

Dareen Khalifa, nhà phân tích cấp cao về Syria tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế, đồng  tình rằng việc nhắm mục tiêu vào các nhóm phiến quân là một cách biện minh mà Moscow sẽ tiếp tục sử dụng.

"Loại hình leo thang này phù hợp với cách tiếp cận của Moscow đối với các lệnh ngừng bắn đang bao phủ Idlib", Khalifa nói với Al Jazeera.

Sự trả đũa của Thổ Nhĩ Kỳ?

Các cuộc tấn công trước đây của Nga trong khu vực là nhằm đẩy các tay súng đối lập ra khỏi đường cao tốc M4 trọng điểm ở miền Bắc Syria, nơi các lực lượng Thổ Nhĩ Kỳ và Nga thường tiến hành tuần tra chung như một phần của thỏa thuận đình chiến.

Tuy nhiên, trong những tháng gần đây, các cuộc tuần tra chung đã ngừng lại, khiến sự leo thang trở nên chính đáng hơn. Theo Idiz, các cuộc tuần tra đạt được rất ít mục tiêu về mặt thực tế. Hoạt động chỉ “tạo ấn tượng về sự hợp tác giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga”.

“Việc ngừng các cuộc tuần tra là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy thỏa thuận ngừng bắn đang dần bị xói mòn, chỉ còn lại lựa chọn quân sự trên bàn”, chuyên gia này nói thêm. Tuy nhiên, khó có khả năng Ankara sẽ tự mình trả đũa vụ không kích táo bạo của Moscow ở Idlib.

Chuyên gia Lister cho biết một sự leo thang đáng kể vào thời điểm này là khó xảy ra nhưng cũng không có khả năng Ankara từ bỏ một cách dễ dàng. Trong khi đó, chuyên gia Idiz cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ có thể chuyển hướng sang "hạ gục" lực lượng của Tổng thống Syria Bashar al-Assad.

Một ngày sau cuộc không kích của Nga, các chiến binh đối lập Syria đã bắn hàng trăm đạn pháo vào các cứ điểm của quân Chính phủ ở tây bắc Syria.

Tuy nhiên, chừng nào tương lai của Idlib còn “xoay quanh các tính toán khu vực của Nga-Thổ Nhĩ Kỳ”, các khu vực ở tây bắc Syria sẽ tiếp tục được sử dụng như “con bài mặc cả”, chuyên gia Khalifa nhận định.